رقیه توکلی کارگردان «مادری» یکی از فیلم اولی های بخش مسابقه سی و پنجمین جشنواره فجر از هیجانات قبل از انتخاب فیلمش و آرزوی پدرش برای اینکه روزی او در فجر حضور یابد، سخن گفت.
فیلم «مادری» به کارگردانی رقیه توکلی و تهیه‌کنندگی سیاوش حقیقی از جمله فیلم‌اولی‌های حاضر در بخش مسابقه سی و پنجمین جشنواره فیلم فجر است. همانطور که از نام اثر پیداست موضوع آن هم به زنان مربوط است و سه زن به نوعی محور داستان قرار می‌گیرند و اتفاقاتی که برای دو خواهر رخ می‌دهد اتفاقات اصلی داستان را رقم می‌زند.
نازنین بیاتی، هانیه توسلی، هومن سیدی، ملیسا ذاکری،‌ مریم بوبانی، آنا زارع، سجاد اسماعیلی و ... بازیگران فیلم هستند.
* ابتدا به رسم معمول حضور فیلمتان در جشنواره فیلم فجر را تبریک می گویم به خصوص که اولین فیلم شما است که در جشنواره شرکت می کند و برایتان طعم دیگری دارد. دوست دارم از هیجاناتی که برای انتخاب فیلمتان داشتید تا امروز که در این رقابت حضور دارید، بگویید.
رقیه توکلی: جشنواره فیلم فجر برای همه ما و حداقل برای من جشنواره بزرگی بوده و هست. من از زمانی که بچه بودم تصاویر مربوط به این رویداد سینمایی را در تلویزیون می‌دیدم و از همان زمان بچگی که در یزد زندگی می کردم تا زمانی که تصمیم گرفتم سینما بخوانم و دانشجوی سینما شدم، می دانستم یکی از آرزوهای همیشگی پدرم این بوده که فیلم من به جشنواره فجر رفته و جایزه بگیریم.
و اما این احساس همیشه با من بود تا اینکه بهمن ماه سال گذشته فیلمبرداری «مادری» تمام شد و مسلما دیگر به جشنواره سی و چهارم فیلم فجر نرسیدیم، زیرا زمان برگزاری جشنواره مشغول فیلمبرداری بودیم. آن زمان با آقای حقیقی و دوستان در این باره صحبت شد که چه کار کنیم؟ فیلم را تدوین و برای اکران یا جشنواره های خارجی آماده کنیم یا اینکه برای جشنواره فیلم فجر نگه داریم. من همان زمان از دوستان خواستم به دلیل خاطره های زیادی که از این جشنواره برای من وجود دارد، فیلم «مادری» را برای جشنواره فجر نگه داریم.
قبل از اینکه فیلم را برای سی و پنجمین جشنواره فیلم فجر بفرستیم خبر آمد که بخش فیلم اولی‌ها حذف شده و من بیشتر به شانس خودم فکر می کردم که یک بار هم که من فیلم اولی هستم، این اتفاق افتاده و از بدشانسی من است.
بعد از آن استرس ها صد برابر شد زیرا می‌دانستیم که ۳۴-۳۳ فیلم اولی متقاضی حضور در فجر هستند که اگر همچون سال‌های قبل بخش آنها جدا بود امکان حضور ۱۱ فیلم قطعی بود در چنین شرایطی «مادری» انتخاب شدن خیلی بیشتر بود ولی حالا دیگر رقابت شکل دیگری گرفته بود. ماجرا وحشتناک شده بود، خبرهای مختلف و بعضا متناقضی از نظر هیات انتخاب می‌رسید و همین مساله باعث می شد هر روز استرس بیشتر شود. من شب ها خوب نمی خوابیدم و روزها عصبی و خیلی منتظر بودم، ولی همه این استرس ها به لحظه ای که نام فیلمم اعلام شد می‌ارزید.
* و آرزوی پدرتان برآورده شد.
توکلی: بله، تا اینجا. ببینیم ادامه اش چه می شود. آن روز  پدرم خیلی دعا کرد و می گفت خدایا کمکش کن. فکر می کنم انرژی ایشان برای اینکه دوست داشتند این اتفاق بیفتد، در این ماجرا به من خیلی کمک کرد.
* آقای حقیقی روایت خانم توکلی خیلی شیرین بود.
سیاوش حقیقی: خانم توکلی استرس زیادی داشت، ولی من چون اطمینان داشتم فیلم خوبی است فکر می کردم بالا می آید. شاید اطمینان من به این خاطر بود که فضای فیلمنامه های دوستان دیگر را خوانده بودم. وقتی اعلام کردند شاید چون من به گونه ای زودتر خبر داشتم و مطمئن بودم، آرامش داشتم. البته اسم کار که اعلام شود بیشتر لذت بخش است. من بیشتر به فکر خانم توکلی بودم که چه حرصی می خورد اگر انتخاب نشود.
* آقای آخوندی شما هم همراه خانم توکلی این هیجانات و استرس‌ها را داشتید؟
هادی آخوندی: همانطور که خانم توکلی خودش تعریف کرد، استرس زیادی که در این مدت داشت و می گفت اگر فیلم پذیرفته نشود چه می شود؟ همه راه ها را می رفت و تا آخر ادامه می داد تا ببیند به کجا می رسد. لحظه ای که نام فیلم اعلام شد، خیال من به شخصه راحت شد. درست است مراحل بعدی هم دوباره دچار استرس می شود، ولی الان از این مرحله سخت گذشتیم.
درست است که ما بعد از فیلم «مادری» با هم ازدواج کردیم ولی چون قبلا فیلم های کوتاه خانم توکلی را دیده بودم می دانستم که می تواند و بلد است کارش را انجام دهد. با توجه به اتفاقاتی که برای ساخت این فیلم افتاد حقش بود که انتخاب شود. من قبلا در ستاد جشنواره فجر کار کرده‌ام و فیلم‌هایی که انتخاب می‌شوند را دیده بودم و احساسم این بود که «مادری»  در مقایسه با فیلم هایی که دیده بودیم باید می آمد، اگر نمی آمد می گفتیم حق نیست. ولی این موضوع که امسال  فیلم اولی ها با فیلم های حرفه ای بررسی می شوند استرس کار را بیشتر کرده بود که خداراشکر به نتیجه خوبی رسیدیم و امیدوارم همین طور ادامه دار باشد.
حقیقی: من وقتی فراخوان امسال اعلام شد مخالف ادغام دو بخش سودای سیمرغ و نگاه نو بودم زیرا می‌ترسیدم حق فیلم‌ها رعایت نشود و شرطم این بود که هیات انتخاب، داوری و دبیر جشنواره پای فیلم های خوب بایستند و فقط به نام صاحب اثر نگاه نکنند ولی زمانی که ۲۸ فیلم اعلام شد، خیالم راحت شد، نه به خاطر فیلم خودم بلکه به این دلیل که دیدم تعداد فیلم های اول واقعا به اندازه و درست است. آقای حیدری و هیات انتخاب روی حرفشان ایستادند و باید حتما این موضوع را جزو ملاحظاتمان درنظر بگیریم که این یک کار آقای حیدری و هیات انتخاب کار درستی بود.
* خانم توکلی فکر می کنید گره زدن سرنوشت یک فیلم و یک فیلمساز با جشنواره فیلم فجر درست است؟
توکلی: درست نیست، ولی در مملکت ما این طور است. فیلمی که طنز و تجاری نباشد اگر به جشنواره فجر راه پیدا نکند خیلی چیزها را از دست می دهد. همین مصاحبه ای که الان از ما انتشار پیدا می کند خودش به «مادری» کمک می کند. قبول دارید؟
توکلی: ممکن است آن زمان دوباره گفتگو داشته باشیم، ولی الان تبلیغاتی برای فیلم است و افرادی هم که حتی خیلی درگیر سینما نباشند، حداقل این فیلم ها را در لیست فیلم هایی که پذیرفته می شوند نگاه می کنند. از طرفی ممکن است این حضور برای فیلم منفی باشد چون بارها دیده ایم که جشنواره نقدهای منصفانه برای فیلم ها نداشته و از منتقدانی دعوت کرده اند و حرف هایی زده اند که به ضرر فیلم بوده، در صورتی که فیلم خوبی بوده است، ولی اتفاقاتی برای آن افتاده که همه متاثر شدیم.  ولی اگر مثبت باشد چندین برابر به نفع فیلم است. مثلا سیمرغ‌های سال گذشته فیلم «ابد و یک روز» روی اکران و فروش فیلم تاثیر گذاشت.
 من فکر می کنم حضور فیلم در فجر بهتر از نبودن آن است؛ هم از لحاظ تبلیغات، هم از لحاظ دیده شدن و هم از نظر اینکه بعدا برای اکران، پخش کننده ها فیلم هایی را که در فجر بوده‌اند راحت‌تر می‌پذیرند. اگر فیلم خوب باشد و ۷۰-۶۰ درصد از کاری را که باید می کرد انجام داده باشد سراغش می آیند و اتفاقات زیادی می تواند بیفتد. ولی وقتی فیلمی در جشنواره نیست، دیگر این اتفاقات نمی افتد. نزد هر کسی می روید اولین نکته ای که می پرسد این است که فیلم شما در فجر بوده، پذیرفته شده یا نه، مخصوصا فکر می کنم برای من که فیلم اول هستم بسیار تاثیرگذار است.
 سال گذشته یکی دو نفر از افراد را دیدم که گفتند ما فیلم اولمان را ساخته ایم و من با وجود اینکه صبح تا شب در جریان اخبار خبرگزاری ها هستم اسامی آنها را نشنیده بودم، ولی اگر  در فجر بود، مطمئنم دیده بودم و حداقل متوجه اینکه این فیلمش را ساخته و در جشنواره حضور داشته، می شدم.
*می دانید با اکران فیلم شما در جشنواره بخش زیادی از مخاطبان فیلم را می‌بینند و سهم ناچیزی از فروش در اختیار شما قرار می‌گیرد و این به اکران اثر ضربه می‌زند.
حقیقی: اجازه بدهید من به این سوال طور دیگری جواب دهم. ابتدا نکته‌ای را بگویم که فیلم‌هایی هستند که در جشنواره هم حضور می‌یابند ولی بعدا خوب دیده نمی‌شوند و حتی اکران موفقی هم ندارند. در هر حال خیلی‌ها دوست دارند در جشنواره حضور داشته باشند ولی من اگر به من و سرمایه گذار بود ترجیح می‌دادیم فیلم زودتر اکران شود زیرا پارسال همین موقع بود که فیلم را ساختیم و زمانی که اکران خواهد شد زودتر از مرداد و شهریور سال آینده نخواهد بود و این در حوزه اقتصاد ضرر بسیار زیادی است. درباره اکران گسترده در شهرستان‌ها در زمان فجر هم خود من مخالف بودم.
و اما درباره بحث اصرار فیلمسازان برای حضور در جشنواره، به نظر من این فاجعه است و خود ما سینماگران باعث این فضا شده ایم وگرنه چند درصد مردم فیلم های جشنواره را می بینند. «ابد و یک روز» یا بعضی از این نمونه فیلم ها یک استثنا هستند. ما فیلمی داشتیم که سیمرغ بهترین فیلم از نگاه تماشاگران را گرفته است ولی آن فیلم چه بلایی سرش آمد؟
* اکنون که وارد این مسابقه شده اید فکر می کنید چقدر ممکن است حق به حق‌دار نرسد یا شما در این رقابت نادیده گرفته شوید؟ ممکن است برخی اوقات وزنه آرا به سمت اسامی خاص سنگین تر شود یا نشود، نمی دانیم!
توکلی: اگر بخواهم صادقانه بگویم تا قبل از اینکه فیلم به جشنواره بیاید می گفتم به جشنواره بیاید، بعدش برایم مهم نیست، الان هم می گویم، نه اینکه اصلا برایم مهم نباشد ولی آن قدر که مهم بود به جشنواره بیاییم دیگر برایم مساله نیست. البته اگر فیلم‌های جشنواره را ببینم و احساس کنم فیلم من از آنها بهتر است دیگر برایم مهمتر می‌شود که داوران به نقاط قوت فیلمم توجه کنند.
اگر فیلم کوتاه بود، به دلیل اینکه سابقه زیادی در ساخت فیلم کوتاه دارم و در جشنواره های زیادی شرکت کرده ام، می توانستم بگویم این فیلم دیده می شود یا مثلا این فیلم  در جشنواره ها انتخاب می شود، این اتفاق خوب برای آن می افتد یا نه، هر چند که بخت و اقبال خود فیلم هم مهم است. ضمن اینکه نگاه داوران این دوره از فجر را هم نمی شناسم، مثلا اگر افراد دیگری بودند، شاید سلیقه آنها را می شناختم. ولی صادقانه بگویم اگر در بازیگری، صحنه،  فیلمبرداری، صدا یا هر بخشی اتفاق خوبی برای «مادری»  بیفتد خوشحال می شوم، چون همه انرژی ام را برای «مادری» گذاشتم و دوست دارم که الان این اتفاق های خوب برای آن بیفتد و من بنشینم و لذت ببرم از اینکه اتفاق های خوبی برایش می افتد.
* آقای حقیقی می خواهید در مورد بخش داوری صحبت کنید؟
حقیقی:‌ اساسا داوری سی و سه فیلم اشتباه است. من خودم جشنواره سینمایی برگزار کرده ام و می دانم این تعداد فیلم چقدر به داوران فشار وارد می کند. در بهترین حالت هم اگر نت برداری ها انجام شود باز هم امکان اینکه داوران در روزهای آخر جزئیات فیلم هایی که در روزهای اول دیده اند در خاطرتشان نباشد، وجود دارد.
نکته دیگر بحث سیمرغ مردمی است. چرا همه ۴۴ فیلم که تعدادی از آنها اصلا در بخش مسابقه حضور ندارند باید در بخش سیمرغ بهترین فیلم از نگاه تماشاگران حضور داشته باشند؟اگر مردم به یک فیلم از بخش خارج از مسابقه بیشتر رای دادند اینگونه هیات انتخاب جشنواره زیرسوال می روند.
من در جایی دفاع کردم و گفتم خوب است که آقای حیدری و هیات انتخاب محترم پای حرفشان ماندند و فیلم اولی ها با تعداد خوب بالا آمدند، ولی اینکه این تعداد فیلم برای بخش مسابقه آمده اند مورد نقد من است.
توکلی: با این تعداد فیلم، داورها مهلت ندارند روی فیلم ها فکر کرده و اجزای آن را در ذهنشان تحلیل کنند.