«کانون» و زوال نهادها

  محمد هدایتی 

در خبرها آمده است که گویا قرار است کتابخانه های کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان تعطیل شود. این خبر برای همه آن کسانی که در طول چند دهه خاطره خوشی از «کانون» داشتند یا از کیفیت برنامه های آن مطلعند بسیار نگران کننده است. اگرچه در سال های اخیر کانون پرورش فکری دیگر آن رونق سابق را نداشت و تضعیف شده بود اما بیراه نیست اگر بر نقش کم نظیر این مرکز در حیات فکری ایران معاصر تاکید کنیم، بخصوص برای نسل متولدان دهه های پنجاه و شصت. نسل ما تا حد زیادی با تجربه کانون گره خورده بود. 

در دوران دبستان و راهنمایی، تابستان و تعطیل شدن مدارس برای بسیار از بچه ها شروعی بود برای  کلاس هایی جدید. کلاس هایی که دیگر کسل کننده نبود. کلاس های «کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان».  با پرداخت هزینه ای بسیار کم، هزینه ای که خانواده های کم بضاعت هم استطاعت آن را داشتند، می شد از خدمات کانون استفاده کرد. در روزهای شلوغ دهه 60 و اوایل دهه هفتاد.

 کانون تاثیر زیادی بر تربیت فکری بچه ها داشت، جایی برای تمرین با هم بودن و آموزش مهارت های متفاوت. یادم می آید برای ما بچه های دبستانی، در آن روزهایی که نشانی از این همه موسسه خصوصی نبود و انگلیسی در قیاس با امروز زبانی به مراتب بیگانه تر بود، کلاس های زبان برگزار می کردند. خیلی آرام و بی هیاهو. از سطح بندی و این چیزها هم خبری نبود. کلاس نجوم هم داشتیم. در اتاقی تاریک، اجرام آسمانی معرفی می شد، و ما با دهانی بازمانده از حیرت، شگفتی خیره کننده آسمان ها را و عظمتش را در می یافتیم. خیلی کم البته. دیگر کلاسمان، کلاس نقاشی بود. نقاشی از چیزهای مختلف. تجربه یادگیری چگونگیِ نگاه کردن به پیرامون، چگونگی ارتباط برقرار کردن با ابژه مورد نظر و احیاتا ترسیم تصویری از آن؛ هرکس بر حسب استعداد خود. دیگر تجربه خوشایند کانون فیلم دیدن هایِ دسته جمعی بود؛ یا اردوهای جمعی. همه این ها بود، و البته بازی کردن های مدام و بخصوص کتابخانه کانون که منبعی بود برای گره خوردن با جهان کتاب. کانون تجربیات جمعی اصیلی فراهم می کرد برای تمرینِ بودنِ با دیگران، برای یادگیری های جمعی، احیانا برای شکل گیری استعدادها. این در سطح خیلی فردی و محلی. می دانیم که کانون در سطحی دیگر و جدی تر چه تاثیراتی داشته است. چه اشتراکی هست میان عباس کیارستمی، احمد شاملو، بهرام بیضایی، کیومرث پوراحمد، صمد بهرنگی؟  اینکه همه سابقه کار در کانون را دارند. شاید اساسا شکوفایی کیارستمی محصول همکاری با کانون باشد. جمع کردن گروهی از هنرمندان و نویسندگانِ با استعداد و فراهم آوردن امکان هایی برای کار آن ها از اصلی ترین اهداف کانون بود و کم و بیش هم در این زمینه موفق بود. 

کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان امروز کجاست؟ چه جایگاهی دارد میان انبوه موسسات خصوصیِ پرمدعا، که درباره کارکردشان تردیدهایی جدی وجود دارد؛ همان هایی که اساسا معطوف به کسب سود هستند. این نوشته تنها برآن نیست که گذشته را شکوهمند جلوه دهد، سرریز یک نوستالژی هم نیست. قصه نهادهایی است که یک زمانی بودند، تاثیرگذاری اجتماعی- فرهنگی داشتند، اما امروز به فراموشی سپرده شده اند یا دیگر نشانی از آن ها نیست. قصه اشاعه سازوکارهایی و سیاست هایی است که نه تنها چیز جدیدی نساختند، که بر چیزهای خوب گذشته هم خط پایان کشیدند. قصه چیزهای خوبِ از دست رفته. 

رئیس اتحادیه فروشندگان خودرو تهران با بیان اینکه رکود کامل بر بازار حاکم شده است، گفت: هنوز وضعیت عرضه خودرو تعریف چندانی ندارد و به دلیل همین مساله شاهد افزایش غیرواقعی قیمت ها هستیم.

سعید موتمنی در مورد وضعیت بازار خودور اظهار کرد: بازار خودرو در رکود کامل قرار دارد و زودتر از موعد به خواب زمستانی رفته است. البته از ماه‌ها قبل این رکود بر بازار حاکم بود ولی در یکی دو هفته اخیر، مشتری به هیچ وجه به بازار مراجعه نمی‌کند.

رئیس اتحادیه نمایشگاه‌داران و فروشندگان خودرو تهران افزود: مصرف کنندگان به دلیل مذاکرات برجام و آزاد شدن واردات، از بازار خارج شده‌اند و فروشندگان نیز بلاتکلیف مانده‌اند زیرا به خاطر عدم اعلام جزئیات واردات، معلوم نیست خودروهای خارجی با چه قیمتی به دست مصرف کننده خواهد رسید.

وی با بیان اینکه تا زمانی که جزئیات واردات مشخص نشود، بلاتکلیفی بازار ادامه خواهد داشت، گفت: وقتی نرخ دلار ریزش کرد، قیمت خودرو نیز به همان تناسب در بازار کاهش یافت؛ به عنوان مثال خودروی پژو ۲۰۶ تیپ ۲ که ماه‌ها بالای ۳۰۰ میلیون تومان عرضه می‌شد در آن زمان به ۲۹۵ میلیون تومان رسید اما با توجه به صعود دوباره قیمت دلار قیمت خودروها افزایشی شد و همین خودروی پژو ۲۰۶ تیپ ۲ از ۲۹۵ میلیون تومان به ۲۹۸ میلیون تومان رسید. همچنین می‌توان به قیمت خودروی مونتاژی هایما نیز اشاره کرد که با کاهش نرخ دلار به ۹۶۰ میلیون تومان رسیده بود اما در حال حاضر به ۹۸۰ میلیون تومان افزایش یافته است.

موتمنی تصریح کرد: وقتی کالای مصرفی تبدیل به کالای سرمایه‌ای شود با کوچک‌ترین نوسانی چه در بخش ارز و چه در بخش اخبار مواجه شود، دچار تلاطم قیمتی می‌شود.

وی در مورد وضعیت عرضه هم گفت: اگر عرضه پاسخگوی تقاضا بود وضعیت قیمت‌ها به این شکل نمی‌شد و این میزان از فاصله قیمتی بین کارخانه و بازار را شاهد نبودیم. اگر عرضه زیاد قطعاً قیمت‌ها کاهش محسوسی می‌یافت.

رئیس اتحادیه نمایشگاه‌داران و فروشندگان خودرو تهران افزود: به عنوان نمونه می‌توان به عرضه خودروی پژو ۲۰۷ اتومات اشاره کرد؛ این خودرو در خرداد ماه امسال با قیمت ۶۰۰ میلیون تومان عرضه شد اما با توجه به افزایش عرضه در تیر ماه به ۵۶۰ میلیون تومان و دو هفته پیش به ۴۵۰ میلیون تومان رسید؛ البته امروز به دلیل افزایش نرخ ارز ۴۷۰ میلیون تومان عرضه می‌شود.

وی تاکید کرد: قطعاً واردات خودرو و عرضه این محصولات به بازار می‌تواند روی قیمت تأثیر گذارد؛ بنابراین با توجه به تأثیر مولفه عرضه بر قیمت‌ها، وزارت صمت باید تمام تلاش خود را برای افزایش عرضه به کار گیرد.

 ️ حسین عطایی

پس از انقلاب با انحصاری شدن سینما در دست دولت و حذف شدن بخش خصوصی ، محدودیت‌هایی سنگین به فیلمسازان تحمیل گردیده است و سانسور چالشی جدی برای سینمای ایران شده است.

بیست و یک شهریور ماه در تقویم ایران به عنوان روز ملی سینما نامگذرای شده است سینما هنر هفتم از هنرهای هفتگانه به عنوان هنر قرن بیستم نیز نام گرفته است. سینما، یک رسانه مهم دیداری و شنیداری مبتنی بر فناوری است که افزون بر بعد هنری، یک فعالیت اقتصادی نیز به حساب میآید. خود واژه سینما از واژه یونانی کینِما به معنای جنبش گرفته شده است. یک اثر سینمایی که فیلم سینمایی نامیده میشود، از عناصر تصویر و صدا (گفتوگو، صدا و موسیقی) تشکیل شدهاست. یک فیلم بر اساس فیلمنامه و توسط کارگردان، با هزینه تهیه کننده و مجموعه‌ای از بازیگرها، فیلمبردار و عوامل دیگر ساخته میشود.

سینما، این تازه‌ترین شاخه هنر، معروف به هنر هفتم امروزه یکی از عمومی‌ترین و محبوبترین تولیدات هنری را ارائه می‌کند. در آغاز سینما را بیشتر یک پدیده علمی صنعتی می‌دانستند. در سالهای جنگ جهانی اول، سینما به عنوان یک وسیله نمایشی و سرگرمی، رونق تجاری یافت. سپس قابلیتهای هنری آن توسط فیلم سازان اروپایی و آمریکایی کشف شد. در همین سالها بود که ریچیوتو کانودو منتقد و نظریه پرداز ایتالیایی، سینما را هنر هفتم معرفی کرد؛ زیرا به عقیده او سینما هنری ترکیبی است که در آن همه هنرها حضور دارند.

پیدایش و ورود سینما به ایران به سفر مظفر الدین شاه به فرنگ (فرانسه) بر می گردد. سینما تحفه فرنگ بود. در تابستان ۱۲۷۹ مظفرالدین شاه که به قصد سیاحت تهران را به مقصد اروپا ترک کرده بود به اتفاق ابراهیمخان عکاسباشی در فرانسه مخاطب پدیده نوظهور سینما شد. فقط 5 سال از عمومی شدن اختراع برادران لومیر گذشته بود و حالا شاه قاجار چنان شیفته سینماتوگراف شده بود که فی‌المجلس دستور ابتیاع دستگاههایی که در آن اتاق تاریک عکسها را زنده و متحرک به نمایش درمیآورد را صادر کرد.

شاه در بازگشت از سفر با خود دستگاه فیلمبرداری و نمایش فیلم به ایران آورد. سینما شد زینت المجالس دربار قاجار و ابراهیمخان عکاسباشی نخستین فیلمبردار و نمایش دهنده فیلم در ایران، از اختراع برادران لومیر، دربار و اهل حرم و بعد مجالس عروسی و ... بهره ها گرفتند و سینما به عنوان یکی از مظاهر تجدد گردید.

تعطیلی نخستین سالن سینما در ایران

در جامعه سنتی و مردسالار ایران؛ حضور زنان در اجتماع محدودیتهای بیشتری داشت و اکثریت جامعه تاب و تحمل نمایش چهره زن را بر روی پردههای سینما نداشتند. از همین رو نمایش فیلم با مخالفت عموم مردم و شخصیتهای مواجه شد. در نهایت این مخالفتها سبب شد تا اولین سالن سینمای تهران به دستور دربار تعطیل شود.

نخستین فیلم سینمایی ایران

اوانس اوگانیانس در سال ۱۳۰۹ اولین فیلم سینمایی ایران را با نام آبی و رابی ساخت. تا قبل از آن بعضی از سینماهای تازه تأسیس شده فیلمهای غربی را با زیرنویس فارسی نمایش میدادند. بعد از آن در سال ۱۳۱۲ شخصی به نام اردشیر ایرانی با همکاری عبدالحسین سپنتا اولین فیلم ناطق ایرانی را به نام دختر لر در شهر بمبئی هندوستان ساخت و این فیلم مقدمات ساخت سایر فیلمهای ایرانی را فراهم کرد.

سینما بعد از دوران قاجار

در پایان دوران قاجار به دلیل مشکلاتی که برای واردات فیلمهای جدید وجود داشت، سینما دچار تکرار شد و بازار داغش را از دست داد و به رکود رسید. تغییر جو سیاسی در سالهای آغازین حکومت پهلوی و وقوع جنگ جهانی دوم سبب شد تا سینمای ایران بیش از بیش دوران رکودش را تجربه کند.

سینمای ایران از دهه ۲۰ تا دهه ۳۰

در دهه ۱۳۲۰ شرکتهای سازنده سینمایی ایرانی کم کم شکل گرفتند و سینما در میان مردم عامه همگانیتر شد. در دهه ۱۳۳۰ سینمای ایران رو به پیشرفت گذاشت، تا جایی که پویانمایی وارد ایران شد و اسفندیار احمدیه در سال ۱۳۳۶ اولین فیلم کوتاه پویا نمایی را با نام ملانصرالدین در ایران ساخت.

سینمای ایران از دهه ۱۳۴۰ تا ۱۳۵۰

این دهه را میتوان دوران اوج سینمای ایران دانست. ساخت فیلم گنج قارون در این دوره سبب ابداع و گسترش فیلمهایی به سبک فیلمفارسی (هوشنگ کاوسی فقید،منقد نامدار سینما که تحصیلکرده فرانسه بود این اصطلاح فیلمفارسی را در مورد این فیلم ها بکار می برد. اقای کاووسی عمدا این واژه را سرهم می نوشت تا نشان دهد این ها نه فیلم هستند و نه فارسی!) شد که مورد استقبال عامه مردم قرار میگرفت. کمی بعد داریوش مهرجویی با ساخت فیلم گاو و مسعود کیمیایی با ساخت فیلم قیصر تحولی بنیادی در این شیوه از فیلم سازی ایجاد کردند که به موج نوی سینمای ایران معروف شد.

در همین دهه و در سال ۱۳۴۸ تشکیل کانون فکری کودکان و نوجوانان زمینه را برای ساخت فیلمهای فرهنگی و به دنبال آن سینمای فرهنگی فراهم کرد.در واقع تقابل فیلم فارسی و موج نو؛ تقابل پول و گیشه در برابر اندیشه و فرهنگ بود. تأسیس کانون پرورش فکری کودکان و در سال 1348 یکی از عوامل مهم شکلگیری موج نو و رشد فرهنگی سینما در ایران بشمار میآید. در نهایت کاهش استقبال عموم مردم بهخصوص قشر تحصیلکرده از فیلم فارسی؛ سبب شد تا جریان سازندهای از سال 1350 تا 1357 در سینمای ایران به وجود آید.

ادامه درصفحه 3