اگر در گذشته موضوع مهاجرت به خارج، مختص قشر دانشگاهی و نخبگان علمی بود، اخیراً این پدیده به جمع سرمایه‌گذاران داخلی، مدیران استارتاپ‌ها و نیز متخصصان حوزه فناوری و ارتباطات نیز رسیده است. از سویی اماراتی‌ها پس از راه‌اندازی شهر اینترنتی دبی و دبی سیلیکون واحه حالا ویزای طلایی برای متخصصان فناوری اطلاعات و ارتباطات در نظر گرفته‌اند.

فراز مغز‌ها یا همان مهاجرت نخبگان کشور نه تنها موضوعی جدید نبوده و نیست، بلکه همواره دردی پنهان بر پیکره ذهن ایرانیان بوده است. بر کسی پوشیده نیست که سرمایه‌های انسانی برای یک کشور تا چه اندازه اهمیت دارند و البته تربیت آن‌‎ها در محافل آکادمیک داخلی و رهسپار شدن آن‌ها برای خدمت به دیگر کشورها، چقدر می‌تواند دردناک باشد.

این روز‌ها در گرماگرم چالش‌های معیشتی و اقتصادی‌ای که بر زندگی مردمان ایران زمین سایه افکنده است، موضوع فرار مغز‌ها و مهاجرت نخبگان به طور جدی در کانون توجهات رسانه‌ها، فعالان سیاسی- اجتماعی و حتی مسئولان دولتی قرار گرفته است.

اگر در گذشته موضوع مهاجرت به خارج، مختص قشر دانشگاهی و نخبگان علمی بود، اخیراً این پدیده به جمع سرمایه‌گذاران داخلی، مدیران استارتاپ‌ها و نیز متخصصان حوزه فناوری و ارتباطات نیز رسیده است. در وضعیت جدید به جرات می‌توان اظهار داشت که زنگ‌های هشدار در ارتباط با مهاجرت نخبگان و به مشکل خوردن کشور در نتیجه تاثیرات آن به صدا در آمده که همین امر ضرورت رسیدگی دولت به این حوزه را بیش از بیش افزایش داده است.

روند فرار مغز‌ها از ایران؛ تبدیل شدن مهاجرت نخبگان از استثنا به قاعده

فرار سرمایه انسانی به مهاجرت افرادی اطلاق می‌شود که آموزش‌های پیشرفته‌ای را در کشور خود دیده‌اند. منافع خالص فرار سرمایه‌ی انسانی برای کشور پذیرنده گاهی اوقات به عنوان «سود یا کسب مغزها» نامیده می‌شود، در حالی که هزینه‌های خالص آن برای کشور فرستنده گاهی اوقات به‌عنوان «فرار مغزها» نامیده می‌شود.

این پدیده در سال‌های بعد از پایان جنگ تحمیلی ایران و عراق (۱۳۶۷) در ایران به شکل گسترده افزایش پیدا کرد. وضعیت اقتصادی نامناسب و گرایش ویژه کشور‌های غربی برای جذب نخبگان ایران زمینه‌ساز مهاجرت بخشی بزرگ از نخبگان ایرانی در این مقطع شد.

هر چند دولت در اویل دهه ۷۰ تلاش‌هایی را برای بازگرداندن استادان و متخصصان انجام داد، ولی این تلاش‌ها با موفقیت چندانی روبه‌رو نشد. بر پایه آمار‌های سازمان ملل در سال ۱۳۷۱ (۱۹۹۲) حدود ۲۴۰ هزار ایرانی با تحصیلات عالی در آمریکا حضور داشتند. همچنین، بر اساس آمار‌های منتشر شده در سال ۱۳۷۸ تعداد ۹۰ هزار و در سال ۱۳۷۹ تعداد ۲۲۰ هزار نفر نخبه علمی، مدیریتی و صاحب سرمایه ایرانی به یکی از کشور‌های غربی مهاجرت کرده بودند.

روند مهاجرت نخبگان ایران بر اساس آمار‌های منتشر شده از سوی بنیاد برای صلح (FFP) با شیبی کم فراز و نشیب از سال‌های میانی دهه ۸۰ تا کنون ادامه داشته است. بر اساس امتیازبندی ارائه شده از سوی این نهاد در شاخص فرار مغز‌ها ایران در دهه ۱۳۸۰ سیر صعودی و افزایشی شدید فرار را تجربه کرده است. این وضعیت در شرایطی بود که در سال ۱۳۸۸ وزارت علوم اعلام کرد: «از ابتدای انقلاب ۱۳۵۷، از میان ۱۲ هزار دانشجویی که با هزینه دولت به کشور‌های مختلف رفته بودند ۴ هزار نفر بازنگشته‌اند.»

در این مقطع زمانی نکته نگران کننده‌تر این بود که صندوق بین‌المللی پول در گزارش سال ۲۰۰۹ خود اعلام کرده بود، ایران به لحاظ مهاجرت نخبگان، در میان ۹۱ کشور در حال توسعه یا توسعه‌نیافته جهان، مقام نخست را داراست. طبق آمار همین نهاد تا سال ۲۰۰۸ بیش از ۲۵۰ هزار مهندس و پزشک ایرانی و بیش از ۱۷۰ هزار ایرانی با تحصیلات عالیه در آمریکا زندگی می‌کردند و طبق آمار رسمی اداره گذرنامه، در سال ۸۷ روزانه ۱۵ کارشناس ارشد، ۲/۳ دکترا و سالانه ۵۴۷۵ نفر لیسانس از کشور مهاجرت کردند.

همچنین، طبق تحلیل مجله اکونومیست و بر اساس داده‌های صندوق بین‌المللی پول، ۹۶ درصد از اختراع‌های ثبت‌شده توسط متولدین ایران بین سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۲ توسط ایرانیان مقیم خارج از کشور ثبت شده‌است، که نشان دهنده خروج استعداد‌ها از کشور است. البته زمانی این موضوع اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که شاهد هستیم همین آمار در همین مقطع، برای کشور چین ۱۷ درصد و برای هند ۴۸ درصد بوده که تفاوت فاحشی با ایران دارد.

موج مهاجرت فرار مغزهای رمزارز از ایران

سعید زارع عضو کمیسیون بلاک‌چین و رمزارز سازمان نصر معتقد است که به واسطه نبود سیاست‌گذاری صحیح در فضای کسب و کار ارز دیجیتال شاهد خروج نخبه‌ها و فرار مغزها از کشور هستیم.

زارع اظهار کرد: به واسطه نبود سیاست‌گذاری صحیح در فضای کسب و کار ارز دیجیتال شاهد خروج نخبه‌ها و فرار مغزها از کشور هستیم. حتی فعالین داخل کشور هم عملا به شرکت‌های خارج از کشور خدمات می‌دهند. در نتیجه با هویت و برند غیر ایرانی فعالیت می‌کنند. نیروهای متخصص زیادی در این حوزه دانش لازم را دارند اما فضای کسب و کار در کشور برایشان وجود ندارد. به صورت خدمات مشاوره‌ای و سایر محورها به خارج از کشور خدمات می‌دهند. عده‌ای نیز از کشور خارج شده‌اند و در کشورهای همسایه فعال شده‌اند. در نتیجه حجم سرمایه‌گذاران، سرمایه‌ها از کشور و متخصصین در کشور کاهش پیدا کرده است. با این حجم استعداد و ظرفیت روند خوبی را نداشته‌ایم. به صورت کلی مقاصد مهاجرت ایرانیان در حوزه ارز دیجیتال امارات، ترکیه و کشورهای اروپایی است.

زارع گفت: بلاک چین نسل بعدی تکنولوژی در دنیا است و بازارهای دنیا را قبضه خواهد کرد. ایران در حوزه بلاک چین و رمز ارز عقب مانده است و باید از این فرصت طلایی استفاده کنیم تا جایگاه خود را در این حوزه مشخص کنیم. دولت از سمت بخش خصوصی پیشنهادهای برد بردی را دریافت کرده است و باید زودتر به این پیشنهادها پاسخ دهد. هنوز نظر دولت مشخص نیست، چند صدایی را در دولت و مجلس شاهد هستیم. مجموعه‌های امنیتی هم ملاحظات خاص خود را دارند. در نتیجه بلاتکلیفی تشدید شده است.

وزیر آموزش و پرورش ضمن اعلام اینکه ۹۵ هزار نیرو در سال جدید به آمار معلمان رسمی افزوده می شود که ۷۵ هزار نفرشان نیروی جدید هستند گفت: شمار آن دسته از همکاران که امسال به سن بازنشستگی می رسند، ۸۸ هزار نفر است، ولی آنچه تا کنون مشاهده کردیم کمتر از نیمی از آنها برای بازنشستگی اقدام کنند.

یوسف نوری، درباره وضعیت تامین معلم برای سال تحصیلی جدید توضیحاتی ارائه و اظهار کرد: امسال ۳۴ هزار و ۸۱۳ نفر جدیدالاستخدام از محل ماده ۲۸ اساسنامه دانشگاه فرهنگیان (پذیرفته شدگان آزمون استخدامی) داریم.

وی افزود: ۲۵ هزار نفر از فارغ التحصیلان دانشگاه فرهنگیان به جمع ما افزوده می شوند. حدود ۲۰ هزار نفر هم تبدیل وضعیت ایثارگران و نیروهای تعیین تکلیفی جدید را داریم. ۱۵ هزار نفر از دانشجویان سال چهارم دانشگاه فرهنگیان نیز ترم آخر را به صورت فشرده در تابستان گذراندند و از اول مهر به مدارس می روند و کارورزی را تحت نظر اساتید در محل مدرسه می گذرانند.

وزیر آموزش و پرورش با بیان اینکه در واقع ۹۵هزار نیرو در سال جدید به آمار معلمان رسمی افزوده می شود که  ۷۵ هزار نفرشان نیروی جدید هستند گفت: به دلیل اینکه در طول سالیان گذشته تعدادی کلاس‌های درس معلم نداشتند و جمعیت دانش آموزی رو به افزایش بوده بسیار تلاش می کنیم مقداری از تراکم‌ها بکاهیم اما هرچه می کنیم نمی‌رسیم.

نوری ادامه داد: یکی از مشکلات ما همین مهاجرت به حاشیه شهرهای بزرگ از جمله تهران است. به عنوان مثال در حال حاضر شهرستان ملارد از نظر جمعیتی در حال انفجار است. فضای آموزشی را هم سریع نمی توان ایجاد کرد. شهریار، شهر قدس و البرز هم اینگونه است. سیستان و بلوچستان هم همین وضعیت را داریم. ورود اتباع را هم به حاشیه شهرها داریم. پیشنهاد ما این بود اتباع را به جاهایی بفرستیم که نیروی کار نیاز دارند و بتوانیم به آنها خدمات بدهیم که به مراجع مربوط نامه زده ایم و در حال بررسی و امید است در آینده انجام شود.

وی درباره تکلیف معلمان حق التدریسی، مربیان پیش دبستانی و نیروهای نهضتی که بعد از سال ۹۲ وارد آموزش و پرورش شدند نیز گفت: بله، خیلی ها سوال می کنند تکلیف نیروهای بعد از ۹۲ چه می‌شود. ما افراد یاد شده که قراردادشان مربوط به قبل از سال ۹۲ بود را باید طبق قانون تا امسال تعیین تکلیف می کردیم که این کار سال گذشته انجام شد و منتی هم نداریم، قانون وضع کرده بودند و این قانون از  سال ۹۷ اجرا نشده بود که ما تعیین تکلیف کردیم.

وزیر آموزش و پرورش ادامه داد: قانون اجازه داده بود و ما هم این کار انجام دادیم. تعدادی از اینها سرکلاس نبودند که از مهرماه به کلاس درس می روند. اما برای جذب ۹۲ به بعدی‌ها هیچ قانونی نداریم، ضمن آنکه از آن سو ملزم هستیم فقط از طریق دانشگاه فرهنگیان نیرو جذب کنیم.

نوری درباره وضعیت خروج نیرو و میزان بازنشستگان امسال آموزش و پرورش نیز اظهار کرد: شمار آن دسته از همکاران که امسال به سن بازنشستگی می رسند، ۸۸ هزار نفر است، ولی آنچه تا کنون مشاهده کردیم، کمتر از نیمی از آنها برای بازنشستگی اقدام کرده‌اند.

وی افزود: از یک سو اجرای رتبه‌بندی و برخورداری از مزایای آن در هنگام محاسبه دو سال آخر خدمت برای برقراری مستمری را داریم و از سوی دیگر بسیاری از همکاران ما علاقه مند هستند در نظام تعلیم و تربیت باشند و استمرار خدمت بدهند. خیلی ها کمتر از ۵۰ سال سن دارند و دوست دارند در سیستم باقی بمانند که ما هم استقبال و تشکر می کنیم. علاوه بر این، افزایش‌های دیگری هم احتمالا برای حقوق کل کارکنان دولت اتفاق بیفتد که مایل هستند از آن بهره مند شوند.

به گفته وزیر آموزش و پرورش، البته باز هم کمبود نیرو به علت خروج ۷۲ هزار نیرو از مجموعه در سال گذشته وجود دارد که به طرق دیگری جبران شده است.

سازمان غذا و دارو، عرضه دو محصول مکمل و کپسول لاغری غیر مجاز را ممنوع اعلام کرد.

فرآورده کپسول لاغری «سی گل بوستان» فاقد برچسب اصالت که در عطاری‌ها، فروشگاه‌های اینترنتی و فضای مجازی عرضه می‌شود، فاقد هرگونه مجوز اعم از تولید، واردات، توزیع و عرضه از اداره کل فراورده‌های طبیعی، سنتی و مکمل سازمان غذا و دارو است.

بنابراین معاونت‌های غذا و داروی سراسر کشور در صورت مشاهده این فرآورده در سطح عرضه، طبق ضوابط و مقررات جاری نسبت به جمع آوری اقدام خواهند کرد.

بر اساس همین گزارش، فرآورده مکمل لاغری بلک اسلیم فاقد هرگونه مجوز اعم از تولید، واردات، توزیع و عرضه از اداره کل طبیعی، سنتی و مکمل سازمان غذا و دارو بوده و در صورت مشاهده فرآورده مذکور در سطح عرضه، توسط معاونت‌های غذا و داروی سراسر کشور جمع آوری می‌شود.

فرآورده‌های تحت نظارت اداره کل طبیعی، سنتی و مکمل طبق قوانین جاری، دارو یا در حکم دارو بوده و تبلیغ و فروش و مشاوره در سایت‌های اینترنتی و فضای مجازی مورد تأیید نیست.

نمایندگان مجمع و روسای نظام پزشکی‌های کشور به فوت «مهسا امینی» واکنش نشان دادند.

۷۱ پزشک با امضای نامه‌ای خواستار این شدند پزشکی قانونی جوانب طبی فوت «مهسا امینی» را صرفاً بر مبنای موازین علم پزشکی بررسی کند.

در متن این نامه آمده است:

جناب آقای دکتر مسجدی

ریاست محترم سازمان پزشکی قانونی کشور

با سلام و احترام

همانگونه که مستحضر هستید مرگ هم‌ وطن جوانمان، خانم مهسا امینی موجب جریحه‌دار شدن افکار عمومی گردیده، به‌گونه‌ای که بالاترین مقام اجرایی کشور، شخص رئیس جمهور محترم نیز به آن واکنش نشان داده‌اند. از سوی دیگر ابهام در مورد علت فوت ایشان روایت‌های گوناگونی را در سطح جامعه رواج داده و پریشانی اجتماعی و روانی بسیار ایجاد کرده است.

ما امضا کنندگان زیر نمایندگان مجمع عمومی و روسای نظام پزشکی‌های کشور از آن مقام محترم و همکاران‌تان به‌عنوان بخشی از جامعه پزشکی کشور انتظار داریم صرفاً برمبنای موازین و اصول علم پزشکی، جوانب طبی این رخداد ناگوار را مشخص فرمایید. مسلما دوراندیشی و دقت نظر شما نقش موثری در تقویت و بازآفرینی اعتمادملی خواهد داشت.

با آرزوی توفیق

معاون آموزش و مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیطزیست با تاکید بر اهمیت آموزه‌های محیط‌زیستی در سنین پایین اظهار کرد: اگر هوش دانش‌آموزان را در حوزه محیط‌ زیست با تولید متون افزایش دهیم، رفتار خردمندانه‌ای که انتظار داریم با بهره‌گیری از این دانش اتفاق خواهد افتد.

نورالله مرادی با اشاره به اهمیت افزایش سواد محیط زیستی اظهار کرد: با امضای تفاهمنامه‌ با وزارت آموزش‌پرورش زمینه افزایش سواد محیط زیستی دانش‌آموزان فراهم می‌شود و امیدواریم پذیرش در رشته‌های محیط زیست و استخدام‌ها برای تدریس رشته تخصصی درس محیط زیست و انسان در دانشگاه فرهنگیان مورد توجه قرار گیرد.دبیرکارگروه ملی ارتقای فرهنگ حفاظت محیط‌ زیست خاطرنشان کرد: اگر درس شناخت محیط زیست از پایه یازدهم در پایه‌های پایین‌تر و از پیش‌دبستانی - که سن رشد و تشکیل شخصیت است- تدریس شود، می‌تواند در نهادینه شدن فرهنگ محیط زیست کمک کند. در عین حال کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به عنوان یکی از نهادهای تولید فرهنگ باید پای کار بیاید و زمینه اندیشه محیط زیستی را فراهم کند. مرادی در پایان تصریح کرد: در بسیاری از بررسی‌ها اینگونه مطرح شد که چاقی دانش‌آموزان یکی از معضلات آینده خواهد بود اما بحث بی‌توجهی به محیط زیست شاید خطرناک‌تر از چاقی باشد که با همدلی در گام دوم انقلاب می‌توانیم نسلی دوستدار محیط زیست را تربیت کنیم.

معاون حمل و نقل ترافیک شهرداری تهران گفت: ۲۰۰ دستگاه خودرو اتوبوس را ایران خودرودیزل قول داده که ظرف امروز و فردا تحویل دهد. سید مجتبی شفیعی معاون حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران در نود و دومین جلسه شورای اسلامی شهر تهران و در جریان بررسی لایحه اعطای مجوز به شهرداری تهران جهت انجام معاملات مربوط به خرید قطعات یدکی و تعمیرات اساسی تجهیزات متروی تهران با بیان اینکه بر اساس ایرادات سازمان بازرسی، سقف اختیارات شهردار در معاملات مشخص شده است، اظهار کرد: بر اساس اعلام سازمان بازرسی با توجه به اینکه بخشی از منابع قرارداد از منابع عمومی شهرداری است باید ضابطه تبصره ۱۳ رعایت شود.وی افزود: علاوه بر قرارداد ۸۰۰ میلیارد تومانی برای مترو، قراردادی با شرکت واگن سازی با مبلغ ۴۰۰ میلیارد تومان نیز داریم که بیشتر از سقف تعیین شده در تبصره ماده ۱۳ است. معاون حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران با بیان اینکه مبلغ قرارداد با وزارت کشور نیز دو هزار میلیارد تومان است، خاطرنشان کرد: این قرارداد ظرف روزهای آینده برای تأمین قطعات یدکی منعقد خواهد شد و اگر منابع تأمین شود، کل اورهال مترو را می‌توانیم با همین مبلغ انجام دهیم که این قرارداد نیز ذیل ایراد سازمان بازرسی است. وی به دیگر قراردادهای در آستانه انعقاد اشاره کرد و افزود: قراردادی برای مرکز فرمان خطوط یک و دو مترو با شرکت CRSE به مبلغ ۳۶۰ میلیارد تومان داریم و همچنین قرارداد دیگری برای تأمین تجهیزات ایستگاهی نیز به مبلغ ۴۴۰ میلیارد تومان با شرکت‌های متولی آماده است.شفیعی با بیان اینکه سرجمع این قراردادها به چهار هزار میلیارد تومان می‌رسد، اظهار کرد: درخواست داریم تبصره ماده ۱۳ برای قراردادها، اختیاراتی را به شرکت بهره برداری تفویض کرده تا بتواند از این شرایط بهره برداری کند. وی با اشاره به اینکه ۲۰۰ دستگاه خودرو نیز ایران خودرودیزل قول داده که ظرف امروز و فردا تحویل دهد، یادآور شد: ۷۱۶ دستگاه اضافه نسبت به دو هزار و ۲۰۰ دستگاه که قبل از این وعده داده شده بود، وارد ناوگان خواهد شد.میثم مظفر رئیس کمیته بودجه شورای اسلامی شهر تهران در جریان بررسی این طرح، سقف مبلغ قرارداد را ۱۹۹.۵ میلیارد تومان در معاملات نقدی و ۳۳۹ میلیارد تومان نیز از محل املاک عنوان کرد.

 

رئیس سازمان وظیفه عمومی فراجا با تشریح برخی از محدودیت‌های ایجاد شده برای مشمولان غایب اعلام کرد که سه میلیون مشمول غایب در کشور داریم.

سردار تقی مهری گفت: مشمولان غایب اجازه خروج از کشور را ندارند، این افراد اجازه استخدام در سازمان‌های دولتی را ندارند و به‌ کارگیری آنها مشمول جریمه برای کارفرما است.

وی ادامه داد: همچنین به این افراد تسهیلات بانکی نیز داده نخواهد شد و طبق هماهنگی که با بانک مرکزی وجود دارد این خدمات به آنها ارائه نخواهد شد.

مهری درباره تعداد مشمولان غایب گفت: متولدین سال ۱۳۵۵ تا ۱۳۸۳ در حال حاضر مشمول سربازی هستند طی این مدت با ۲۱ میلیون ذکور در کشور داشتیم و این تعداد حدود سه میلیون نفر غایب هستند.

 رئیس سازمان وظیفه عمومی فراجا گفت: یکی از موضوعات مهمی که در این ایام مطرح است بحث معافیت تحصیلی مشمولان است، باتوجه به شروع مدارس و دانشگاه ها این موضوع اهمیت پیدا کرده است.

وی ادامه داد: تمام افرادی که در کنکور شرکت کرده و در مقاطع مختلف پذیرفته شده باید ثبت نام کنند و با توجه به هوشمندسازی پلیس تمام دانشجویان که پذیرفته شده‌اند از طریق اینترنت و سامانه سخا می‌توانند درخواست معافیت تحصیلی را ثبت کرده و سامانه ما به صورت خودکار به دانشگاه مربوطه وصل شده و معافیت برای دانشگاه ارسال شده و افراد می‌توانند ثبت نام کنند. به گفته مهری، متقاضیان می‌توانند از طریق نرم افزار «پلیس من» درخواست معافیت کنند افرادی که در سال گذشته یعنی ۱۴۰۰ دیپلم گرفته اند و سال گذشته در کنکور شرکت کرده اند و امسال هم در کنکور شرکت کرده‌اند تا ۳۱ شهریورماه فرصت دارند و بعد از آن باید برگه اعزام به خدمت بگیرند و چنانچه اقدام نکنند برای آنها غیبت زده می‌شوند افرادی هم که در سال ۱۴۰۱ دیپلم گرفته تا شهریور سال آینده فرصت دارند که در کنکور شرکت کنند.وی تاکید کرد: مشمولان غایب نمی توانند در دانشگاه ثبت نام کنند. اگر کسی هم در ارائه مدارک یا ثبت نام از طریق سایت و سامانه مشکل داشتند می توانند از طریق مراجعه به پلیس +۱۰  و یا سازمان وظیفه عمومی خدمات لازم را دریافت کنند.